Chìa khóa cần biết để bán tín chỉ carbon ra quốc tế - phần 3

Việc Điều 6 của Thỏa thuận Paris chuyển từ đàm phán sang triển khai, cùng với sự phát triển nhanh chóng của thị trường carbon Việt Nam, mang đến một bối cảnh phức tạp nhưng đầy tiềm năng. Các doanh nghiệp và quỹ đầu tư chủ động nắm bắt thông tin, xây dựng năng lực và điều chỉnh chiến lược sẽ có vị thế tốt nhất để điều hướng những thay đổi này, đóng góp vào các mục tiêu khí hậu quốc gia và toàn cầu, đồng thời tạo ra giá trị bền vững. Thị trường Carbon thực hiện một bài viết nghiên cứu chuyên sâu để giúp các doanh nghiệp và nhà đầu tư trong nước có một bức tranh đầy đủ hơn qua đó giúp định hình chiến lược của mình đối với lĩnh vực đầy tiềm năng này.

Khung pháp lý & lộ trình thị trường carbon của Việt Nam

Việt Nam đang nhanh chóng xây dựng khung pháp lý và thể chế cho thị trường carbon trong nước, phù hợp với cam kết đạt mức phát thải ròng bằng không vào năm 2050 và các nghĩa vụ quốc tế theo Thỏa thuận Paris.

Nội luật nền tảng

Luật Bảo vệ Môi trường 2020: Đây là văn bản pháp lý cao nhất, tạo cơ sở cho các hoạt động giảm phát thải KNK và thành lập thị trường carbon tại Việt Nam.52 Điều 139 của Luật này đặc biệt giao nhiệm vụ cho Bộ Tài nguyên và Môi trường (MONRE) trong việc quy định tổng hạn ngạch phát thải và xác định các cơ chế bù trừ tín chỉ carbon.
Nghị định 06/2022/NĐ-CP: Nghị định này quy định chi tiết về giảm nhẹ phát thải KNK, bảo vệ tầng ôzôn, các yêu cầu về MRV, lộ trình phát triển thị trường carbon, bao gồm việc phân bổ hạn ngạch phát thải KNK và tín chỉ carbon. Nghị định yêu cầu các cơ sở phát thải trên 3.000 tCO2e hàng năm phải nộp báo cáo kiểm kê định kỳ hai năm một lần kể từ năm 2025 (cho năm phát thải 2024).
Bổ sung Điều 6.2 trong dự thảo sửa đổi Nghị định 06 (hè 2024): MONRE đã đề xuất bổ sung các quy định về thực hiện cơ chế trao đổi, bù trừ tín chỉ carbon song phương theo Điều 6.2 của Thỏa thuận Paris vào dự thảo sửa đổi Nghị định 06/2022/NĐ-CP.60 Động thái này xuất phát từ nhu cầu thực tiễn và sự quan tâm của các quốc gia như Singapore, Hàn Quốc, Úc và Thụy Sĩ đối với các thỏa thuận song phương với Việt Nam. Việc sửa đổi nhằm xác định các lĩnh vực và biện pháp giảm phát thải đủ điều kiện trao đổi quốc tế (dựa trên các biện pháp NDC có điều kiện) và thiết lập quy trình cấp Thư chấp thuận chuyển giao tín chỉ carbon quốc tế, một nội dung mà Nghị định 06 hiện hành chưa có. Việc MONRE chủ động sửa đổi Nghị định 06 để bao gồm các cơ chế theo Điều 6.2 ngay cả trước khi tất cả các phương thức quốc tế của Điều 6.2 được hoàn thiện đầy đủ cho thấy ý định chiến lược của Việt Nam muốn trở thành một bên tham gia sớm vào thương mại carbon quốc tế. Điều này có khả năng được thúc đẩy bởi sự quan tâm từ các quốc gia đối tác và tiềm năng thu hút tài chính cho các mục tiêu NDC có điều kiện của Việt Nam. Lập trường chủ động này có thể mang lại cho Việt Nam lợi thế của người đi đầu trong việc thiết lập các mối quan hệ thương mại carbon song phương.

Lộ trình thị trường & ETS nội địa

Quyết định 01/2022/QĐ-TTg: Quyết định này ban hành danh mục các lĩnh vực, cơ sở phải thực hiện kiểm kê KNK.54 Ban đầu, 1.912 cơ sở được xác định, sau đó được cập nhật lên hơn 2.166 doanh nghiệp theo quyết định của Thủ tướng ngày 13 tháng 8 năm 2024.
Kế hoạch ngày 24/01/2025 (Quyết định số 232/QĐ-TTg): Phê duyệt Đề án phát triển thị trường carbon tại Việt Nam.

Thí điểm sàn giao dịch (HNX) từ tháng 6/2025 đến tháng 12/2028: Sàn giao dịch ETS thí điểm sẽ ra mắt vào tháng 6 năm 2025.2 Giai đoạn này tập trung vào việc thiết lập các cơ chế quản lý, xác định các ngành tham gia và thực hiện các giao dịch thí điểm.
Vận hành chính thức từ năm 2029: Thị trường sẽ triển khai bắt buộc trên quy mô đầy đủ, yêu cầu các ngành công nghiệp phát thải cao phải tuân thủ các giới hạn phát thải.

Khoảng 150 doanh nghiệp phát thải lớn tham gia giai đoạn 1: Chủ yếu thuộc các ngành thép, xi măng, nhiệt điện. Các doanh nghiệp này chiếm khoảng 40% tổng lượng phát thải của Việt Nam.
HNX phối hợp MONRE xây dựng sổ đăng ký & chốt hạn ngạch: MONRE đang phát triển hệ thống đăng ký quốc gia về hạn ngạch phát thải KNK và tín chỉ carbon. Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX) sẽ vận hành sàn giao dịch carbon. MONRE cũng chịu trách nhiệm xác định giới hạn phát thải KNK và kế hoạch phân bổ. Sổ đăng ký quốc gia sẽ tương thích với các tiêu chuẩn quốc tế như Verra và Gold Standard.

Dự thảo Nghị định sàn CTX (Bộ Tài chính, tháng 3/2025)

Quy định điều kiện thành viên, cơ chế đấu giá, bảo lãnh thanh toán: Bộ Tài chính (MOF) đã công bố dự thảo Nghị định đầu tiên về sàn giao dịch carbon quốc gia vào ngày 25 tháng 3 năm 2025.
Dự thảo bao gồm các hoạt động giao dịch, lưu ký và thanh toán đối với hạn ngạch phát thải KNK và tín chỉ carbon. Các đối tượng tham gia dự kiến bao gồm các doanh nghiệp thuộc danh mục kiểm kê, các đơn vị nắm giữ tín chỉ carbon từ các dự án giảm phát thải, nhà đầu tư, ngân hàng thương mại và công ty chứng khoán.
Hàng hóa (hạn ngạch, tín chỉ) phải được MONRE thẩm định trong sổ đăng ký quốc gia trước khi giao dịch.
Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam (VSDC) sẽ xử lý các dịch vụ đăng ký, lưu ký và thanh toán.
Nghị định dự kiến có hiệu lực từ ngày 1 tháng 6 năm 2025, trùng với thời điểm khởi động giai đoạn thí điểm.

Sự phát triển nhanh chóng của khung pháp lý tại Việt Nam cho thấy một ý chí chính trị mạnh mẽ nhưng đồng thời cũng tạo ra một lộ trình học hỏi gấp rút cho các doanh nghiệp. Việc ban hành liên tiếp các luật nền tảng, nghị định chi tiết, lộ trình cụ thể và các nghị định vận hành trong vòng vài năm cho thấy nỗ lực phối hợp của chính phủ nhằm thiết lập thị trường carbon. Tốc độ nhanh chóng này là tích cực cho việc đạt được các mục tiêu khí hậu nhưng đặt ra thách thức cho các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, trong việc theo kịp, hiểu và chuẩn bị cho việc tuân thủ và tham gia. Nhu cầu về một “Sổ tay Thị trường Carbon” đã thừa nhận điều này.

Cấu trúc thị trường kép của Việt Nam, bao gồm ETS cho tuân thủ và thị trường tín chỉ carbon tự nguyện cho các dự án dựa trên dự án, là một mô hình phổ biến. Việc chỉ định HNXvà VSDC tận dụng kinh nghiệm của họ trong việc vận hành các thị trường được quản lý. Tuy nhiên, thị trường carbon có những đặc điểm riêng biệt (tính toàn vẹn môi trường, MRV, liên kết với NDC). Thành công sẽ phụ thuộc vào sự phối hợp liền mạch giữa MONRE (thiết lập hạn ngạch, tiêu chuẩn MRV, sổ đăng ký) và MOF/HNX/VSDC (quy tắc thị trường, giao dịch, thanh toán). Bất kỳ sự thiếu kết nối nào cũng có thể dẫn đến hoạt động kém hiệu quả hoặc rủi ro về tính toàn vẹn.

Bảng: Các Cột Mốc Pháp Lý và Quy Định Quan Trọng cho Phát Triển Thị Trường Carbon Việt Nam

Văn bản	Cơ quan ban hành	Ngày ban hành/phê duyệt	Nội dung chính liên quan đến Thị trường Carbon
Luật Bảo vệ Môi trường 2020 (Số 72/2020/QH14)	Quốc hội	17/11/2020	Đặt nền móng pháp lý cho giảm phát thải KNK và thành lập thị trường carbon. Điều 139 giao MONRE quy định tổng hạn ngạch và cơ chế bù trừ
Nghị định 06/2022/NĐ-CP	Chính phủ	07/01/2022	Quy định chi tiết giảm nhẹ phát thải KNK, bảo vệ tầng ôzôn, yêu cầu MRV, lộ trình phát triển thị trường carbon, phân bổ hạn ngạch và tín chỉ carbon. Yêu cầu các cơ sở phát thải >3.000 tCO2e/năm báo cáo kiểm kê từ 2025
Quyết định 01/2022/QĐ-TTg	Thủ tướng Chính phủ	18/01/2022	Ban hành danh mục lĩnh vực, cơ sở phải kiểm kê KNK (ban đầu 1.912 cơ sở, cập nhật lên >2.166 cơ sở vào 13/8/2024)
Dự thảo sửa đổi Nghị định 06/2022/NĐ-CP	Bộ Tài nguyên và Môi trường (đề xuất)	Hè 2024 (dự kiến)	Bổ sung quy định thực hiện cơ chế trao đổi, bù trừ tín chỉ carbon song phương theo Điều 6.2 Thỏa thuận Paris, xác định lĩnh vực/biện pháp đủ điều kiện, quy trình cấp Thư chấp thuận.
Quyết định 232/QĐ-TTg	Thủ tướng Chính phủ	24/01/2025	Phê duyệt Đề án phát triển thị trường carbon tại Việt Nam. Lộ trình: thí điểm sàn HNX (6/2025-12/2028), vận hành chính thức từ 2029.
Dự thảo Nghị định về Sàn Giao dịch Tín chỉ Carbon (CTX)	Bộ Tài chính (dự thảo)	25/03/2025	Quy định hoạt động giao dịch, lưu ký, thanh toán hạn ngạch và tín chỉ carbon; điều kiện thành viên; cơ chế đấu giá; vai trò của HNX, VSDC. Dự kiến hiệu lực 01/06/2025

Hợp tác quốc tế & kênh tín chỉ Điều 6 liên quan đến Việt Nam

Việt Nam đang tích cực tham gia vào các quan hệ đối tác quốc tế để phát triển thị trường carbon và tạo điều kiện thuận lợi cho việc tạo ra và chuyển giao tín chỉ carbon tuân thủ Điều 6.

JCM Nhật Bản: Cơ chế Tín chỉ Chung (JCM) của Nhật Bản tạo điều kiện cho việc phổ biến các công nghệ và cơ sở hạ tầng khử carbon hàng đầu, đóng góp vào sự phát triển bền vững ở các nước đối tác, bao gồm cả Việt Nam. Tín chỉ được tạo ra sẽ được chia sẻ giữa Nhật Bản và quốc gia đối tác. Tính đến ngày 16 tháng 5 năm 2025, JCM của Nhật Bản chiếm 130 trong số 155 dự án thí điểm theo Điều 6.2 trên toàn cầu. Dàn ý của người dùng đề cập đến ” dự án đã đăng ký, 9 triệu tCO2e cho giai đoạn 2021-2030″ tại Việt Nam. Một lời kêu gọi lấy ý kiến công chúng cho dự án JCM VN019 “Lắp đặt hệ thống điện mặt trời áp mái 2.5MW cho nhà máy thực phẩm và nhà máy may mặc tại Việt Nam” đã diễn ra từ ngày 20 tháng 1 đến ngày 18 tháng 2 năm 2025. Dự án này (VN019) có sự tham gia của Kansai Electric Power (Nhật Bản) và Kansai Energy Solutions (Việt Nam), đặt mục tiêu giảm phát thải từ năm 2023, với mức giảm 1.013 tCO2e/năm từ 2024-2030. Các thỏa thuận song phương ban đầu này cung cấp cho Việt Nam kinh nghiệm thực tế và xây dựng năng lực cho Điều 6, định hình các quy tắc thị trường trong nước và vị thế đàm phán quốc tế.
Singapore – Việt Nam: Việt Nam và Singapore đã ký một biên bản ghi nhớ (MOU) về tín chỉ carbon vào tháng 10 năm 2022, là một phần của Quan hệ Đối tác Kinh tế Số – Xanh rộng lớn hơn được thiết lập vào tháng 2 năm 2023. Theo dàn ý của người dùng, một Thư Ý định (LoI) đã được ký vào tháng 8 năm 2023 và đàm phán hoàn tất hiệp định triển khai vào tháng 8 năm 2024. Đại sứ Singapore tại Việt Nam vào tháng 3 năm 2025 đã đề cập rằng Singapore đang làm việc về hiệp định triển khai hợp tác tín chỉ carbon với Việt Nam, với ý định đây sẽ là hiệp định đầu tiên giữa các nước ASEAN. Singapore cũng đã cơ bản hoàn tất các cuộc đàm phán với Việt Nam về chuyển giao theo Điều 6. Singapore cho phép các cơ sở chịu thuế carbon sử dụng Tín chỉ Carbon Quốc tế (ICC) đủ điều kiện để bù trừ tới 5% lượng phát thải chịu thuế của họ.30 Điều này tạo ra nhu cầu về tín chỉ từ các nước đối tác như Việt Nam, với điều kiện chúng đáp ứng các tiêu chí đủ điều kiện của Singapore và tuân thủ Điều 6. Nhu cầu từ các quốc gia như Singapore (để bù trừ thuế) và Thụy Sĩ (để tuân thủ NDC) đối với các tín chỉ được ủy quyền và điều chỉnh tạo ra một tín hiệu thị trường rõ ràng cho các ITMO chất lượng cao từ Việt Nam.
Các MOU tiềm năng (Thụy Sĩ, Hàn Quốc):
Thụy Sĩ: Các cuộc thảo luận đã diễn ra vào tháng 11 năm 2024 giữa MONRE của Việt Nam và Đại sứ Thụy Sĩ về Biến đổi Khí hậu liên quan đến hợp tác theo Điều 6.2, xác định các dự án thí điểm tiềm năng (xe điện, nông nghiệp, biogas, làm mát xanh). Thụy Sĩ cần mua ít nhất 20 triệu tín chỉ carbon vào năm 2030. Một dự thảo thỏa thuận hợp tác về trao đổi tín chỉ đã được đề xuất thảo luận từ năm 2025.
Hàn Quốc: Cuộc họp Ủy ban Hỗn hợp Hàn Quốc-Việt Nam lần thứ nhất về Hợp tác Biến đổi Khí hậu (tháng 6 năm 2024) đã thảo luận về việc sử dụng Điều 6.2 cho các dự án giảm phát thải quốc tế. Cả hai bên đã đồng ý đẩy nhanh các cuộc thảo luận quy tắc chi tiết để triển khai dự án. Hàn Quốc và Panama cũng đã ký một MOU vào tháng 2 năm 2025.
Việc phê duyệt các MOU này sẽ cần sự tham gia của Cơ quan Thẩm quyền Quốc gia (DNA) của Việt Nam (MONRE) và sự phối hợp liên bộ liên quan. Tính đến ngày 30 tháng 4 năm 2025, 104 Bên đã thông báo DNA của họ cho UNFCCC.43 Sự tập trung ban đầu của các dự án JCM (ví dụ: điện mặt trời áp mái 72) và các dự án tiềm năng của Thụy Sĩ (xe điện, làm mát xanh) cho thấy sự ưu tiên cho các hoạt động giảm nhẹ dựa trên công nghệ trong hợp tác Điều 6.2 ban đầu, có thể do MRV dễ dàng hơn và tính bổ sung rõ ràng hơn so với một số dự án sử dụng đất.

Mời quý Độc giả đón đọc tiếp các phần của series bài viết này tại đây:

Thị trường Carbon

Hot topics

Finance

Marketing

Politics

Strategy